O Esgrafiado Galego na Real Academia Galega de Belas Artes

 

Por Mar López Sotelo.

Directora del Área de Historia y Antropología , Instituto Europeo Campus Stellae.                                                                              Presidenta de la  Asociación Esgrafiado Galego.

Fragmento do discurso de presentación do libro «Esgrafiado galego: un museo ao aire libre» na Real Academia Galega de Belas Artes 

A presentación do libro da investigadora Mar López Sotelo estivo a cargo de Felipe Senén López Gómez, académico da Sección de Arqueoloxía e Museoloxía e secretario da Real Academia Galega de Belas Artes. (F. cedida: MLS).

• "Velaiquí o esperado estudo de Mar López Sotelo...Volume no que se nos introduce neste singular fenómeno cultural. A lectura deste traballo será fundamental para determinar o interese de tal proceso ornamental..."Manuel Quintana Martelo. Presidente, Real Galega de Belas Artes
• É unha honra estar hoxe aquí dando a coñecer as investigacións arqueolóxicas e etnográficas para o estudo e a conseguinte recuperación e posta en valor patrimonial dos Esgrafiados Galegos.
• Como primeiro referente atopei a Giorgio Vasari, pintor e arquitecto italiano, considerado un dos primeiros historiadores da arte, que fundou a Accademia della Arti del Disegno en Florencia con Miguel Ángel como director. Vasari foi o primeiro en describir a arte do esgrafiado italiano, xa utilizada polo seus coetáneos coma Miguel Ángel, Rafael Sanzio ou Da Vinci, entre outros, pero é a Vasari a quén se lle atribúe o termo "Rexurdimento" e a investigación desta técnica decorativa en Italia. Ista información permitiume comparar os diseños e as técnicas aplicadas nos  revestimentos atopados  coas diferentes escolas coñeidas, léase a italiana, a mudéxar, a catalá, a segoviana e a neomudéxar, para determinar a existencia en Galicia de decoracións que presentan a técnica do esgrafiado, dende o século IX e XII ata o siglo XIX e principios do XX , que é cando esta técnica entrou en decadencia...; O inestimable apoio e recoñecemento do doutor Rafael Ruiz Alonso, estudoso do Esgrafiado Segoviano e académico numerario da Real Academia de Historia e Arte de San Quirce dende 2008, ficou plasmado na introducción do primeiro libro “Esgrafiados en la Ribeira Sacra y el Camino de Santiago. Obras de arte y simbolismo en las paredes”, onde afirma que “á marxe das catalogacións realizadas polo profesor de universidade da Coruña Don José María Ventura Real, na súa obra Cintados de Cal na Galiza. Paredes para ler, a maior parte da noticia que se difunden sobre este particular legado, deveñen do minucioso traballo de investigación que estiven desenvolvendo dende fai anos, o que converte a este libro, culminación de tan laboriosa tarefa, nun feliz acontecemento e nunha inestimable achega que sen dúbida valorarán, non só aqueles que queiran coñecer un aspecto esencial da paisaxe cultural desta terra, senón tamén todos os que defendemos a importancia historia, artística e etnográfica do revestimento esgrafiado”.
•  De seguido, paso a indicar a cronoloxía deste descubrimento científico: 
• Teño a honra de presentar aquí, na sede da Real Academia Galega de Belas Artes, a definición, descrición e enunciado das catro teses sobre o descubrimento dun arte propio de revestir os paramentos no rural galego,  incluídas no segundo libro monográfico: «Esgrafiado Galego. Un museo ao aire libre». 

1. A primeira mostra como a simboloxía do esgrafiado galego ten grandes similitudes coa arte rupestre e a arte esquemática. 
2. A segunda  sostén que,  a súa influencia histórica e cultural atopámola na arte románico. 
3. A terceira tese confirma que canteiros e pintores foron os artífices destas obras de arte nas paredes. 
4. A cuarta tese apunta a que o esgrafiado galego conforma un museo ao aire libre cun patrón estético institucionalizado de natureza espontánea ao longo da Ribeira Sacra e o Camiño de Santiago.

• No ano 2015, atopamos a primeira fachada con decoracións esgrafiadas, e no 2017 o doutor Ruiz Alonso visita a miña exposición permanente no Museo Etnográfico Liste de Vigo, confirmando a miña primeira hipótese de que se trata da arte do esgrafiado, aínda que o título da exposición non o contemplaba.  
• Xa en 2018 rexistrei o termo Esgrafiado Galego (nome que lle din á nova escola en Galicia) e acuñeino en todas as miñas publicacións, artigos, mencións e exposicións itinerantes. No mesmo ano o meu traballo de investigación foime solicitado para ser incluído no proxecto de declaración da Ribeira Sacra como Patrimonio Mundial da UNESCO.                        
• En 2021 aparece por primeira vez acuñado o termo «Esgrafiado Galego» na primeira edición do libro "Esgrafiados na Ribeira Sacra e o Camiño de Santiago. Obras de arte e simbolismo nas paredes" (que acadou tres edicións nun mesmo ano). 
• No ano 2022 aparece unha nova publicación, Circular polo Saviñao VI, do Colectivo Egeria, cunha colaboración, «Na procura de Esgrafiados polo Saviñao», onde relato como atopei un zócalo cunha escea de caza ao que, por analoxía, chameino «a Cova de Altamira do Esgrafiado», xa que nos fixo sentir esa emoción que pensamos tería Marcelino Sanz de Sautuola cando viu por primeira vez os espectaculares debuxos dos bisontes en Altamira.                                       
• En maio de 2022, inclúese o termo «esgrafiado» e o verbo «esgrafiar» no Dicionario da Real Academia Galega, a petición do Instituto Europeo Campus Stellae dende a área de Historia e Antropoloxía, onde veño desenrolando os meus labores de investigación.
• Por último, en 2023 Teófilo Edicións acepta publicar as investigacións que me levaron a descubrir unha arte propia galega nun volume que teño o orgullo de presentar na sesión de hoxe (17 de setembro de 2024)  en tan ilustre institución....
• Para min, será toda unha honra que este libro forme parte da súa Biblioteca, porque sei que dende aquí é máis seguro cumprir o  obxectivo de ir " facendo camiño aínda que sexa paseniño, e ir deixando as nosas pegadas para quen as poida seguir"; así como cumplir o soño de que «non omnis moriar» («non todo o que son desaparecerá»),  lema desta Real Academia de Belas Artes. 
• Este é un gran paso no camiño cara á excelencia da arte do Esgrafiado en Galicia, e o seguinte será iniciar neste ano o doutoramento sobre a Investigación Antropolóxica do Esgrafiado Galego, coa esperanza de lograr, igual que fixeron os meus principais referentes, Vasari co Esgrafiado Italiano e Ruiz Alonso co Segoviano, o recoñecemento e protección que se merece este arte galego.
• Vía: A fondo: Esgrafiado galego: o descubrimento dunha arte propia – EnComún